گرد و غبار پدیده‌ای 3 بعدی
پديده گردوغبار فارغ از اينکه چه عواملي بر ايجاد آن تاثير دارند و علت وقوع آن در سال‌هاي اخير در کشور چيست و کانون‌هاي توليد آن داخلي است يا از کشورهاي همجوار وارد مي‌شوند، تاثير جبران‌ناپذيري بر اقتصاد، اجتماع و سلامت دارند. به‌طور کل آسيب‌هاي ناشي از پديده گردوغبار را مي‌توان در سه‌مقوله زير طبقه‌بندي کرد:
- آسيب‌هاي اقتصادي مستقيم در اثر کاهش بازدهي واحدهاي صنعتي
- اثرات سوءبر بهداشت، سلامت و آسيب‌هاي ناشي از آن
- آسيب‌هاي اجتماعي مترتب از پديده گردوغبار
آثار اقتصادي
پديده گردوغبار تاثير منفي بر عملکرد سيستم‌هاي احتراقي داشته و موجب کاهش راندمان اين سيستم‌ها و به تبع آن افزايش مصرف سوخت و افزايش هزينه‌هاي توليد مي‌شود. راندمان توربين‌هاي گازي در نيروگاه‌ها شديدا تابع کيفيت هواي محيط بوده و با افزايش ميزان گردوغبار در هواي محيط، هزينه‌هاي تامين هواي مورد نياز افزايش مي‌يابد که منجر به افزايش هزينه‌هاي توليد برق مي‌شود. نه‌تنها در نيروگاه‌ها بلکه در تمامي واحدهاي صنعتي، هواي مورد نياز سيستم‌هاي احتراقي با استفاده از فيلتر تامين مي‌شود که با اين شرايط راندمان سيستم‌هاي احتراقي از جمله نيروگاه‌ها و کوره‌ها در صنايع نفت و گاز و پتروشيمي کاهش پيدا خواهد کرد. همچنين در بخش‌هاي پالايشگاهي گرد‌و‌غبارها در عملکرد سيستم‌هاي خنک‌کننده هوا و برج‌هاي خنک‌کننده تاثير خواهد گذاشت.
به علاوه در شبکه انتقال برق نيز پديده گردوغبار باعث تلفات بيشتر شبکه‌هاي انتقال برق مي‌شود همچنين افزايش گردوغبار موجب افزايش اتلاف حرارتي در پست‌هاي تقويت و تقليل ولتاژ در پست‌هاي برق و شبکه انتقال مي‌شود.
سيستم‌هاي ابزار دقيق که کنترل واحدهاي فرآيندي و توليدي را عهده‌دار هستند با افزايش ميزان گردوغبار علاوه بر افزايش هزينه‌هاي تامين هواي ابزار دقيق، کارآيي‌شان کاهش پيدا کرده و احتمال افزايش حوادث در واحدهاي توليدي افزايش خواهد يافت. در بين صنايع کشور، هزينه‌هاي تهويه و تامين هواي استاندارد فضاهاي توليدي براي صنايع غذايي، بهداشتي، آرايشي و دارويي افزايش مضاعفي خواهد داشت.اگر بخواهيم از منظر نيروي انساني نگاه کنيم، مي‌توانيم بگوييم که شرايط بهداشت محيط براي کار مستعد نخواهد بود و پديده گردوغبار کاهش عملکرد نيروي انساني را به دنبال خواهد داشت. براي صنايعي نظير بافندگي، ريسندگي، صنايع غذايي و... که وابسته به نيروي انساني هستند، نبود شرايط مناسب کيفيت هوا در محيط کار مي‌تواند موجب تعطيلي اين واحدها شده يا با کاهش عملکرد پرسنل، عملکرد اين واحدها هم تحت تاثير قرار مي‌گيرد.
پديده گردوغبار همچنين هزينه‌هاي توليد آب مورد نياز بويلر (ديگ بخار) نيروگاه‌هاي بخاري که آب مورد نياز خود را از آب رودخانه‌ها و آب‌هاي سطحي تامين مي‌کنند، افزايش خواهد داد. به‌طور کلي وجود گردوغبار در همه بخش‌هاي توليدي منجر به افزايش هزينه‌هاي توليد با توجه به کاهش عملکرد نيروي انساني و افزايش هزينه‌هاي تعمير و نگهداري مي‌شود.
در بخش کشاورزي گرد‌و‌غبارها بر عملکرد گياه تاثير مي‌گذارد به طوري که وقتي گردوغبار روي درختان مي‌نشيند فرآيند فتوسنتز را تحت تاثير قرار داده و کارآيي گياه و ميزان جذب دي‌اکسيدکربن از اتمسفر را دچار اخلال مي‌کند.در حوزه حمل‌و‌نقل مي‌توان گفت که با کاهش کيفيت هوا، عملکرد احتراق در سيستم‌هاي حمل‌و‌نقل کاهش پيدا کرده و علاوه بر افزايش هزينه‌هاي تصفيه هواي احتراقي، هزينه‌هاي سوخت نيز افزايش خواهد يافت. هزينه‌هاي مترتب از افزايش تصادفات و نيز لغو پروازها از ديگر هزينه‌هاي غيرمستقيمي است که گردوغبار بر بخش حمل‌و‌نقل تحميل مي‌کند.
آثار بهداشتي
اگرچه مخاطرات ناشي از ذرات معلق ناشي از گردوغبار در مقايسه با ذرات معلق حاصل از سيستم‌هاي احتراقي پايين تر است، ليکن به دليل افزايش ميزان ذرات معلق زير 5/ 2 ميکرون در سال‌هاي اخير در توفان‌هاي گردوغبار از يکسو و نيز افزايش ميزان حمل عوامل بيماريزا توسط توفان‌هاي گردوغبار، نمي‌توان پيامدهاي بهداشتي ناشي از پديده گردوغبار را ناديده گرفت.
در خصوص بررسي اثرات تغيير اقليم بر توليد گردوغبار و آشکارسازي وجود رابطه معني‌داري بين تغييرات اقليمي و پديده گردوغبار مطالعه دقيقي صورت نگرفته است، ليکن پژوهش‌هاي صورت گرفته نشان از اثرگذاري تغييرات اقليمي بر افزايش شدت و حدت گردوغبار در منطقه است. در واقع تغييرات اقليمي در منطقه موجب کاهش بارندگي شده و به تبع آن ميزان روان آب حوضه‌هاي آبريز کاهش پيدا کرده است. از سوي ديگر ازدياد برداشت از حوضه‌هاي زيرزميني رطوبت خاک را کاهش داده و به مرور موجب افزايش توليد ريزگردها و گردوغبار شده است. نتايج مدل‌سازي‌هاي اقليمي نشان مي‌دهد ميزان بارش کشور در سال‌هاي آينده روند نزولي خواهد داشت.
آثار اجتماعي
بر اثر تداوم يا افزايش ميزان وقوع گردوغبار در استان‌هاي جنوبي و غربي، در آينده ممکن است سيل مهاجرت از اين استان‌ها به سمت پايتخت يا نواحي شمالي کشور صورت گيرد که منجر به بروز آسيب‌هاي زيست محيطي، اجتماعي و امنيتي در کشور شده و استان‌هاي جنوبي از سکنه خالي شده و در عوض با فشار بر استفاده از عرصه‌هاي طبيعي در ساير مناطق روبه‌رو شويم که منجر به تخريب بيشتر منابع طبيعي کشور شود.
کارشناسان معتقدند بر اثر تغييرات اقليمي و به تبع آن کاهش شدت و الگوي بارش و نيز استفاده بي‌رويه و سوءمديريت منابع آبي، رطوبت خاک کم شده است و ناخودآگاه پتانسيل توليد ريزگردها و گردوغبار افزايش پيدا کرده است، اگرچه عمده ريزگردها از کشورهاي حوزه‌هاي خليج‌‌فارس، عراق و عربستان وارد کشور مي‌شود ولي پايش‌هايي که در بخش‌هاي مختلف صورت گرفته است نشان مي‌دهد پتانسيل توليد ريزگردها در کشور به خاطر خشکسالي‌هاي اخير در حال افزايش است. تغيير اقليم و خشکسالي‌ها و استحصال بي‌رويه از منابع آبي منجر شده است که روز به روز خط سفره‌هاي زيرزميني پايين‌تر رفته و به تبع آن پوشش گياهي در کشور فقيرتر شده و شکل‌گيري کانون‌هاي توليد گردوغبار داخلي افزايش يابد.
در کوتاه‌مدت و ميان‌مدت تنها اقداماتي نظير کاشت درخت و مالچ‌پاشي براي کاهش کانون‌هاي توليد گردوغبار مي‌تواند موثر باشد، اما در بلندمدت بايد به فکر استفاده بهينه، منطقي و نگرش‌هاي بلندمدت در استفاده از منابع آبي، حفظ عرصه‌هاي جنگلي و پوشش‌هاي گياهي کشور و مديريت پايدار جنگل‌ها و ايجاد تعادل بين برداشت و توان بازتوليد منابع طبيعي‌مان باشيم.